Kosaciec, irys (Iris L.) – roślina należąca do rodziny kosaćcowatych. Występuje w stanie dzikim na półkuli północnej i liczy ponad 200 gatunków.
Wiele odmian kosaćca, uprawianych jest również w ogrodach np. kosaciec niemiecki (Iris germanica ).
W celach leczniczych wykorzystywane są następujące gatunki kosaćca:
- kosaciec żółty (Iris pseudoacorus L.)
- kosaciec amerykański (Iris versicolor L.)
- kosaciec niemiecki (Iris germanica L.)
- Kosaciec blady (Iris pallida L.)
- Iris tenax Douglas ex Lindley
Uwaga!
Kosaciec ma silne działanie jako zioło, po przedawkowaniu jest trujące.
Kosaciec żółty (Iris pseudoacorus L.) kwitnie od maja do czerwca. Rośnie nad brzegami rzek i stawów; zawiera magniferynę, wiolaksantynę, benzochinony (iryschinon = Irisquinone), glikozyd nasercowy (izoflawonowy) irydynę, olejek eteryczny, iryzynę (irisin), irischinon A (irisquinone A), kwas mirystynowy, hemicelulozy, pektyny.
Surowcem jest kwiat i kłącze – Rhizoma et Flos Iridis pseudoacori. Kłącza najlepiej suszyć w temp. 40-50 stopni C, a kwiaty w temp. 20-30 stopni C. Długotrwałe suszenie i światło niekorzystnie wpływają na skład surowca i obniżają jego wartość leczniczą.
Kwiaty stosowane w postaci naparu (1 łyżkę zalać szklanką wrzątku) mają działanie wykrztuśne, napotne, przeciwgorączkowe, moczopędne i uspokajające.
W chorobach układu oddechowego takich jak infekcje, alergia, stany zapalne, kaszel, chrypka, stosować 4 razy dziennie po 100 ml.
Odwar z kłączy działa przeciwdrobnoustrojowo, pobudzająco na miesiączkowanie, wzmagająco na wydzielanie śluzu i oczyszczanie nabłonka dróg oddechowych, przeciwkaszlowo, przeciwbólowo, uspokajająco, rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, rozwalniająco i przeciwnowotworowo (szczególnie wyciąg alkoholowy z kłączy). Pobudza procesy odtruwania, wzmaga wydzielanie żółci i soku trzustkowego. Działa ochronnie na wątrobę. Hamuje stany zapalne w stawach, tkance łącznej właściwej i mięśniowej. Odwar: 2 g surowca zalać 1 szklanką wody, gotować na małym ogniu pod przykryciem 20 minut, przecedzić po 20 minutach. Podzielić na 4 porcje i wypić w ciągu dnia. Ponadto do okładów, przemywania skóry, płukanek przy stanach zapalnych skóry i błon śluzowych. Daje niekiedy dobre wyniki w leczeniu atopowego zapalenia skóry (okłady, przemywanie).
Intrakt z suchego kłącza rozdrobnionego (100 g na 500 ml gorącego alkoholu 50%) działa uspokajająco, antybakteryjnie, przeciwwirusowo, pierwotniakobójczo, roztoczobójczo i fungistatycznie. Wzmaga diurezę i miesiączkowanie. Usuwa stany lękowe, znosi nerwice wegetatywne.
Stosować (jak proponuje dr H. Różański) 3 razy dziennie po 3 ml przy zakażeniach ogólnoustrojowych, skóry, układu oddechowego i moczowego.
Kosaciec amerykański, kosaciec mocny (Iris versicolor L.) (=Iris virginica L.) pochodzi z Ameryki Północnej, został wpisany do farmakopei Stanów Zjednoczonych jako środek o działaniu żółciopędnym, przeczyszczającym i moczopędnym. Jest uprawiany również w Europie. W homeopatii pierwsze badania nad jego działaniem przeprowadził J.C. Rowland w 1852 r. Roślina zawiera trójterpeny (iriversical C-31 trójterpen, 0,2%), fruktany 7%, sacharozę (2%), żywicę, olejek eteryczny, garbniki, fitosterole, kwas salicylowy. Surowiec – kłącze suche – Rhizoma Iridis versicoloris. W tradycyjnej medycynie Indian w leczeniu puchliny wodnej. Ponadto jako środek zapobiegający wymiotom u ciężarnych kobiet, w chorobach reumatycznych (stawów) i schorzeniach wątroby. Stosowany był odwar z rozdrobnionego kłącza oraz sproszkowane kłącze. Dawka 3-5 g surowca 2-3 razy dziennie.
Główne wskazania dla Iris versicolor L. w homeopatii
- Uczucie pieczenia w różnych miejscach przewodu pokarmowego np. jama ustna, nadbrzusze, brzuch, odbyt
- Nadkwaśność
- Nadmierne ślinienie się
- Refluks żołądkowo-przełykowy
- Bóle brzucha, kolki
- Wymioty
- Paląca biegunka
- Okresowa migrena z zaburzeniami widzenia
- Ból głowy w okolicy czołowej
- Bóle wzdłuż nerwu kulszowego po stronie lewej
- Bóle reumatyczne
- Wikwity krostkowate w obrębie owłosionej skóry, na twarzy, wokół ust
Nowe badania dowodzą, że wyciągi z kłączy kosaćców działają cytotoksycznie wobec komórek nowotworowych, stąd niektórzy fitoterapeuci zalecają preparaty z kosaćca w leczeniu wspomagającym nowotwory.
– Kłącze kosaćca – Rhizoma Iridis w praktycznej fitoterapii dr H.Różański -Materia Medica Homeopatia Polska